Przyczyny śmiertelności szczupaków w jeziorach

Śmiertelność ryb

Dynamika populacji jest podstawowym tematem badawczym związanym z prawidłowym zarządzaniem populacjami poszczególnych gatunków ryb. Ocena dynamiki populacji wymaga wiedzy z zakresu biologii (np. tempo wzrostu, płodności), ekologii (wahania liczebności, wpływu warunków środowiskowych) oraz modelowania matematycznego. Śmiertelność ryb określana jest liczbą osobników umierających w określonym czasie. Często zamiast śmiertelności operuje się pojęciem przeżywalności, gdyż zainteresowanych rybami interesuje przede wszystkim, ta część populacji która w danym momencie przeżyła. Główne przyczyny śmierci ryb związane są ze śmiertelnością w skutek starości (1), wpływu abiotycznych czynników środowiskowych (2), oddziaływania czynników antropogenicznych (3), braku pokarmu (4), drapieżnictwa, pasożytnictwa i chorób (5) oraz odłowów (6).

Metody szacowania śmiertelności

Szacowanie śmiertelności odbywa się na podstawie znakowania ryb (patrz: Znakowania materiału do zarybień) lub analizy struktury wiekowej populacji. Nowatorską metodą oceny przeżywalności ryb jest biotelemetria, która wykorzystuje bezprzewodową transmisję danych. Każdy osobnik zaopatrzony w nadajnik identyfikowany jest indywidualnie, a obserwacje mogą być prowadzone o każdej porze dnia i roku. Dzięki temu zebrane informacje są bardziej kompletne. Oprócz losów ryb można również określić przyczyny śmiertelności. Zastosowanie metod biotelemetrycznych (patrz: Badania telemetryczne szczupaka) pozwoliło określić czynniki powodujące śmiertelność szczupaków w kilku jeziorach. Określenie czynników powodujących śmiertelność ryb jest ważnym elementem gospodarowania populacjami ryb drapieżnych. Metody biotelemetryczne pozwalają na oszacowanie przeżywalności ryb i poznanie czynników powodujących śmiertelność osobniczą.

Przyczyny śmiertelności

W trakcie trzyletnich badań w jeziorze Warniak zidentyfikowano pięć kategorii czynników powodujących śmiertelność dojrzałych płciowo szczupaków. Skumulowana śmiertelność dojrzałych płciowo osobników szczupaka wynosiła prawie 45%. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na populację szczupaka w tym jeziorze było kłusownictwo, na które przypadała prawie połowa przypadków śmiertelności szczupaków. Zastosowanie metody radiowej pozwoliło na odszukanie nadajników znajdującymi się także poza jeziorem. W większość przypadków nadajniki były zlokalizowane w odległości kilkuset metrów od linii brzegowej jeziora. Najczęściej znajdowano je w pobliżu szczątków ryb (głowa, wnętrzności), a czasem były zakopane pod ziemią. Drugim co do ważności czynnikiem powodującym śmiertelność szczupaka było wędkarstwo, pomimo tego że, amatorskie połowy ryb w jeziorze były prowadzone na bardzo ekstensywnym poziomie. Każdego roku sprzedano jedynie od kilku do kilkunastu licencji uprawniających do wędkowania. W pierwszym roku badań wędkarze odłowili aż 75% szczupaków zaopatrzonych w nadajniki radiowe. W sumie śmiertelność powodowana przez wędkarzy wynosiła około 25%. Odłowy gospodarcze i śmiertelność potarłowa miały podobne znaczenie w odniesieniu do śmiertelności szczupaków, a drapieżnictwo było najrzadziej odnotowane. W innym jeziorze w pobliżu Olsztyna szczupaki z nadajnikami biotelemetrycznymi w każdym z dwóch lat badań zostały wyłowione do 10 maja, większość w kwietniu, czyli w okresie ochronnym tego gatunku. Niestety oddziaływanie czynników antropogenicznych na szczupaka okazało się bardzo duże, szczególnie w małych jeziorach.

Głównymi przyczynami śmiertelności dojrzałych płciowo szczupaków okazały się kłusownictwo i połowy wędkarskie. W mniejszym stopniu śmiertelność powodowały odłowy komercyjne oraz czynniki naturalne. Wyniki uzyskane w trakcie realizacji projektu dotyczącego alternatywnych metod zarządzania rybołówstwem ryb drapieżnych są nowatorskie w skali kraju. Dotychczas nie wykonano żadnych badań, które pozwoliłyby na precyzyjną identyfikację czynników powodujących śmiertelność ryb w jeziorach oraz określiłyby ich znaczenie w sposób ilościowy.