Wpływ metod połowu na stan zdrowotny i efekty sztucznego rozrodu szczupaka

Połowy tarlaków szczupaka prowadzone były wczesną wiosną, tuż po zejściu pokrywy lodowej z powierzchni jeziora, przy temperaturze wody ok. 5ºC. Połowy prowadzono w jeziorze Warniak i jeziorze Dgał Wielki. Jak wykazują obserwacje terenowe kondycja ryb i w efekcie efekty rozrodu sztucznego (np. odsetek wytartych samic, płodność gospodarcza, procent wyklucia) zależą od metod pozyskiwania ryb (rodzaj sprzętu połowowego), warunków transportu i przetrzymywania ryb. Do połowów tarlaków szczupaka użyto więc dwa rodzaje sprzętu połowowego, tj: zastawnego i pułapkowego. Każdy z czterech zestawów narzędzi zastawnych składał się z czterech wontonów, każdy o długości 50 m i wysokości od 2,0 do 2,5 m. W skład narzędzi pułapkowych wchodziły dwa kozaki i dwa mieroża. Wysokość pierwszej obręczy w mierożach wynosiła 1,2 m, a w kozakach 0,6 i 0,8 m. Zestawy wontonów były lokowane wzdłuż brzegów oraz w poprzek głęboczka jeziora Warniak, na szlaku wędrówek tarłowych szczupaka na głębokości od 1,5 do 3,0 m. Natomiast mieroże i kozaki postawiono na szlaku wędrówek tarłowych oraz na samych tarliskach na głębokości od 0,5 do 2,0 m. Z wontonów tarlaki szczupaka były bardzo ostrożnie uwalniane ręcznie z siatek, zaś z mieroży i kozaków wysypywane z kutli bezpośrednio do drebla z wodą znajdującego się w łodzi. Następnie tarlaki szczupaka były przewożone w basenie transportowym do wylęgarni ZHRJ IRS w Olsztynie, gdzie dokonywano selekcji według płci oraz stopnia dojrzałości. Pozyskane w pełni dojrzałe samce (cieknące) i samice (miękkie i cieknące) wycierano, a ryby jeszcze niedojrzałe przenoszono w pojemnikach z wodą i umieszczano w sadzach jeziorowych i/lub luzgarkach.

Liczba tarlaków odłowionych sprzętem zastawnym (wontonami) była zdecydowanie większa niż pułapkami. Stwierdzono znaczne różnice pod względem proporcji płci ryb odłowionych różnymi narzędziami: w mierożach i kozakach samce i samice występowały w podobnych proporcjach (50:50). W wontonach natomiast przeważały samce, których było trzykrotnie więcej (74,1% ogółu odłowionych ryb) niż samic (25,9%). Co istotne i warte podkreślenia z uwagi na efektywność późniejszego sztucznego rozrodu dzikiego szczupaka, wśród ryb odłowionych narzędziami pułapkowymi wszystkie były dojrzałe i zostały wykorzystane do rozrodu. Natomiast z grupy tarlaków odłowionych wontonami produkty płciowe pozyskano od 81,8% samców i 48,0% samic. Stwierdzono wyraźne różnice w wielkości ryb odławianych różnymi narzędziami, samice odławiane wontonami były o około 20% większe niż te z pułapek, a masa ciała samców prawie dwukrotnie większe.

Efektywność sztucznego rozrodu mierzona ilością pozyskanej ikry była znacznie większa u samic odłowionych sprzętem pułapkowym (mierożami i kozakami). Płodność gospodarcza (masa pozyskanej ikry w stosunku do masy ciała ikrzycy) wynosiła u nich ponad 17%. U tarlaków z wontonów wskaźnik ten przyjął wartość prawie dwukrotnie niższą; średnio masa pozyskanej ikry stanowiła 9,3% masy ciała.

Tarlaki odławiane narzędziami pułapkowymi wizualnie charakteryzowały się lepszym stanem niż osobniki pozyskane narzędziami zastawnymi. U ryb odłowionych wontonami, występowały liczne otarcia i okaleczenia na ciele, głównie w okolicy głowy i płetw piersiowych, co wynika z ich utykania w oczkach siatek. Biorąc pod uwagę biomasę odłowionych tarlaków prawie 30-krotnie więcej ryb pozyskano z wontonów niż z pułapek. Jednak całkowita masa pozyskanej ikry w przypadku ryb odłowionych wontonami była tylko trzykrotnie wyższa od pozyskanej od ryb ze sprzętu pułapkowego. Od samic odłowionych wontonami pozyskiwano relatywnie mało ikry, co wpłynęło na efekty rozrodu ryb z tej grupy. Efektywność sztucznego rozrodu w przypadku ryb pozyskanych narzędziami pułapkowymi była znacznie większa. Prawdopodobnie było to związane z tym, że w żaki i kozaki łowione były ryby już w pełni dojrzałe, natomiast wontonami również szczupaki dopiero przemieszczające się w rejon tarlisk. Wyniki te mogą przemawiać za tym, aby do połowów tarlaków szczupaka, jeśli szeroko rozumiane uwarunkowania środowiskowe (morfometria zbiornika, kłusownictwo itp.) to umożliwiają, w jak największym stopniu wykorzystywać narzędzia pułapkowe. Nie można wykluczyć, że uzyskane efekty tarła sztucznego byłyby nieco inne, mniej korzystne dla połowów pułapkowych, w innych dniach cyklu naturalnego rozrodu szczupaka w tym jeziorze. W jeziorze Warniak okres nasilenia naturalnego tarła szczupaka trwa zazwyczaj 2-3 dni, podczas których łowi się w pełni dojrzałe, cieknące ryby. Trzeba również mieć na względzie, że stosowanie narzędzi pułapkowych w jeziorach z dużo słabiej wykształconą strefą litoralową lub narażonych w dużym stopniu na kłusownictwo jest znacznie utrudnione. Należy również pamiętać, że na stan tarlaków istotnie wpływa obchodzenie się z nimi w trakcie ich uwalniania z siatek i w czasie transportu. Szczególną ostrożność należy zachować przy wyjmowaniu ryb z narzędzi rybackich, zwłaszcza w pełni dojrzałych samic. Dobrą praktyką rybacką w czasie wyplątywania ryb z narzędzi zastawnych jest np. przykrywanie głowy tarlaków, mokrym kawałkiem tkaniny bawełnianej. Wówczas ryby uspokajają się i nie dochodzi do zbędnej szamotaniny, w czasie której może ona obetrzeć powłoki ciała, czy też zrzucić do wody część produktów płciowych.